Pudliszki

 

Pudliszki– wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gostyńskim, w gminie Krobia. W latach 1975−1998 miejscowość położona była w województwie leszczyńskim, obecnie w województwie wielkopolskim. Miejscowość położona jest w odległości ok. 3 km na zachód od Krobi. Leży na lewym brzegu Polskiego Rowu (prawego dopływu Baryczy), na Wysoczyźnie Leszczyńskiej.

Państwo- Polska

Województwo- wielkopolskie

Powiat- gostyński

Gmina- Krobia

Liczba ludności (2006)- 2360

Strefa numeracyjna- (+48) 65

Kod pocztowy- 63-842

Tablice rejestracyjne- PGS

Historia wsi-

W pobliżu wsi odnaleziono cmentarzysko kultury wczesnołużyckiej z grobami kurhanowymi. W 11 mogiłach odkryto bransolety, sierpy i szpile. Odnaleziono też ślady grodziska z X wieku. W tym okresie osiedlił się tu skandynawski ród Awdańców, potem - ród Lelewitów. W XIII wieku okolica ta stanowiła własność klasztoru cysterek w Łubnicy, a na przełomie XIV i XV wieku rycerz Marcin Pudliszko herbu Habdank otrzymał od polskiego króla za zasługi wojenne ziemię między wsiami Kokoszki i Adamowo - teren obecnych Pudliszek. Nieliczne późniejsze zapisy, potwierdzające istnienie wsi, odnotowują m.in. sprzedaż wsi Krzysztofowi Gorzeńskiemu przez Andrzeja Gostyńskiego w 1688 roku. W połowie wieku XVIII wieś odziedziczył Andrzej Wilczyński; dzierżawił ją Wojciech Morawski, który potem wykupił ją jako zastaw. W 1783 w Pudliszkach urodził się syn Wojciecha - Franciszek Morawski, późniejszy generał, adiutant Henryka Dąbrowskiego, ambasador i minister wojny. W 1823 roku wieś przeszła na własność Łubieńskich, kiedy najmłodszy syn ministra finansów Feliksa Łubieńskiego, Józef, ożenił się z córką dziedzica Pudliszek, Józefą Morawską.

Pałac i park w Pudliszkach

W 1823 we wsi wybudowano dla Józefa Łubieńskiego klasycystyczny pałac z podpiwniczonym piętrem oraz mieszkalnym poddaszem. U Józefy Łubieńskiej, gościł tu w 1831 Adam Mickiewicz, a także dwukrotnie - w 1842 i 1846 - Cyprian Kamil Norwid. Pałac był później wielokrotnie przebudowywany. Kryty jest czterospadowym dachem, w obu fasadach znajdują się pozorne ryzality, ryzalit w fasadzie frontowej podzielony jest czterema pilastrami wg porządku jońskiego i zwieńczony jest trójkątnym frontonem. Wokół pałacu Łubieńscy urządzili park krajobrazowy (dziś znajdują się tam m.in. pomniki przyrody - dwa platany i wiąz) o powierzchni 4,52 ha z dwoma stawami. W 1855 zespół pałacowy przeszedł w ręce Webendörferów, w 1888 Hermanna Kennemanna (współtwórcy Hakaty) i rodziny Jouanne, potem - Mikulskich, wreszcie - Fenrychów.

NAJSTARSZE DZIEJE PUDLISZEK

Pudliszki — nazywano też Pudliszkowem i Pudliszkowicami ad. nazwiska rycerza znanego z r. 1394 herbu Habdank.

W roku 1494 nazwisko Pudliszek spotykamy ponownie na terenie ziemi Krobskiej. Ziemie te uzyskały więc na pewno nazwę ad nazwiska, lecz na tych ziemiach znajdują się dokumenty kultury z czasów jeszcze przed naszą erą. Świadectwem tych odległych czasów są bogate cmentarzyska i grodziska wokół Pudliszek, z których wydobyto już dużo ciekawych,, cennych zabytkowych dokumentów rzeczowych.

Prowadzone badania cmentarzyska pozwoliły stwierdzić w 11 mogiłach wiele naczyń glinianych, częściowo malowanych. W grobach tych znaleziona bransolety; brzytwy, sierp, szpile z okresu halsztackiego — czyli 700 do 400 lat przed naszą erą. Oprócz cmentarzyska istnieją na terenie Pudliszek ślady istnienia dwu grodzisk. Pierwsze z nich pochodzi z okresu wczesno-żelaznego, a było zamieszkałe jeszcze w czasach piastowskich. Grodzisko to tworzyło prawdopodobnie jedno z ogniw łańcucha fortyfikacji broniących teren Polski od strony Niemiec i Śląska.

Kształt grodziska był kulisty o promieniu około 55 m. Wały grodziska dochodziły kiedyś do 3 m wysokości i były otoczone rowem. Grodzisko to leżało na południowy-zachód od wsi Pudliszki w stronę Karca.

Drugie grodzisko w kształcie pierścienia odkryto w latach międzywojennych tuż obok Pudliszek.

Z dawnych wałów pozostały tylko ślady w postaci licznych kamieni na bagnistej niegdyś łące. Musiało to być grodzisko w dawnych czasach bardzo silnie warowne, gdyż średnica wałów wynosi około 100 m. Było to też prawdopodobnie starsze grodzisko niż poprzednio wspomniane, gdyż spotykano tam ślady z okresu łużyckiego. Prawdopodobnie zalane wodą grodzisko stało się bezużyteczne i w pobliżu postawiono nowe.

Z dzisiejszych obserwacji wiemy, że grodzisko to było okolone rzeką Rów Polski (dawna nazwa Ponik), a było zlokalizowane na obecnych łąkach położonych niżej niż Pudliszki w kierunku północno-zachodnim. Wały miały wysokość 5 m. Ślady wałów są jeszcze dzisiaj widoczne, są

bardzo strome, porosłe trawą i krzewami dzikiego bzu. Wykopując pnie drzew w okolicy dawnego grodziska natrafili robotnicy w 1924 roku dwie urny z prochami i śladami narzędzi z epoki brązu.

Najstarszym rodem osiadłym w Pudliszkach to Awdańce i Leliwici (.Awdańce pochodzili z krajów Skandynawskich).

Rycerz Marcin Pudliszko w 1394 r. otrzymał ziemie obok grodzi za wojenne zasługi i stąd ziemie te nazwano Pudliszkowskie, a utworzoną osadę nazwano Pudliszki.

Z okresu tego nie zachowały się dokumenty, które mogłyby świadczyć co dalej działo się na tych ziemiach.

Dopiero nagrobki zachowane w dobrym stanie z wieku XVII (w kościele farnym w Krobi) wspominają znowu Pudliszki.

Zachowały się trzy portrety malowane na blasze, poświęcone trzem przedstawicielom rodziny Pudliszkowskich.

Na jednym z nich — popiersie kobiety, wokół portretu cztery tablice herbowe z których wynika, że to Barbara Pudliszkowska. Brak jest bliższych danych — może jej mężem był Stanisław Pudliszkowski który w Kuczynie (3 km ad Pudliszek) był zabezpieczony przez legata Stanisława Przyborowskiego na sumę 600 zł.

Synem Barbary mógł być Andrzej i Piotr Pudliszkowscy, których portrety zdobią kościół farny w Krobi. Obydwaj zmarli w młodym wieku — Andrzej walczył jak wynika z napisu w Prusach pod Królem Władysławem (zmarł na febrę mając 28 lat), — drugi Piotr walczył pod Koniecpolskim (zmarł mając 29 lat w maja 1657 roku).

Portrety kazała wykonać siostra Andrzeja i Piotra Pudliszkowskich — Helena Chojeńska.

Być może na Piotrze Pudliszkowskim wymarła rodzina Pudliszkowskich, gdyż w dalszych dokumentach nigdy nie spotkano tego nazwiska.

Równocześnie z Awdańcami siedzą tu w Pudliszkach Leliwici - z historii wiemy, że Leliwita — Wincenty z Gronowa dowodził pod Grunwaldem własną chorągwią. Do tej samej rodziny należeli Leliwici z Pudliszek i Krajewic. (Krajewo — obok Pudliszek).

Spotyka się tu w roku 1407 Jana Gronowskiego z Pudliszek i w 1408 roku jego stryja Andrzeja Gronowskiego.

Jakie losy sprawiły, że Pudliszki przeszły w ręce Gostyńskich nie wiemy, pozostały jedynie ślady, że w 1688 roku Andrzej Gostyński sprzedaje Pudliszki Krzysztofowi Gorzeńskiemu.

W 1626 roku urodził się w Pudliszkach Jan Nałęcz Gorzyński, dowodzi pułkiem gwardii królewskiej, był też posłem Wielkopolski w latach 1678-1680 oraz 1680-1685 r., a żoną Gorzyńskiego była Elżbieta Sobieska.

W połowie XVIII. wieku dziedziczył Pudliszki Andrzej Wilczyński, po nim dzierżawił następnie Stanisław Rębowski (ożenił się z Marianną Zamajską 1746 r.). Następnie, najpierw dzierżawi a później kupuje Pudliszki Wojciech Morawski.

2 kwietnia 1783 roku w Pudliszkach przychodzi na świat syn Wojciecha Morawskiego i Zofii Morawskiej — Szczanieckiej — Franciszek Morawski, późniejszy generał, minister wojny, jeden z przywódców powstania listopadowego, znany poeta wielkopolski. Wojciech Morawski umiera w 1808 r., a cały jego majątek prowadzi nadal z powodzeniem jego żona Zofia.

O rodzie Morawskich wspomnę więcej, by podkreślić zasługi Franciszka Morawskiego — syna tej ziemi.

Był wychowankiem szkoły leszczyńskiej, ukończył nauki prawnicze i pracował jako urzędnik sądowy w Frankfurcie, a następnie w Kaliszu.

Od 23 roku życia został żołnierzem i wiernie w tej służbie trwał. Wstąpił najpierw w szeregi Legionów, po bitwie pod Jeną jako ochotnik

wstąpił do gwardii Napoleona. Walczył pod Tczewem, Gdańskiem i Kołobrzegiem — z tej kampanii wyszedł w stopniu kapitana. W czasie wojny z Austrią jest adiutantem generała Fiszera. Po Raszynie zostaje podpułkownikiem i otrzymuje Legię Honorową. Po powrocie do kraju pracuje w sztabie generalnym Ks. Józefa.

W walkach pad Budziszynem i Lipskiem jest szefem sztabu Antoniego Sułkowskiego i otrzymuje Krzyż Oficerski Legii Honorowej. Generałem zostaje Franciszek Morawski dopiero w Królestwie Kongresowym.

Są liczne dokumenty wskazujące, że Fr. Morawski był bliskim szczególnie Henrykowi Dąbrowskiemu — twórcy Legionów, był nawet jego powiernikiem. Niejednokrotnie też spotykał się Fr. Morawski z Napoleonem i bywał w jego otoczeniu.

Bierze czynny udział gen. Fr. Morawski w powstaniu listopadowym, przez kilka lat był też ministrem wojny. Decyzją Cesarza — Aleksandra I otrzymuje Morawski misję wojskową do Danii.

Franciszek Morawski był również poetą, że wspomnę tylko „Brzoza" — „Gryżyńska" i „Wspomnienia"

Kurier Poznański nr 201 z 1873 roku — pisze

„Gdy w roku 1850 zjechało się do Dłoni (15 km od Pudliszek — przypom. autora) do Erazma Stablewskiego grono przyjaciół, aby mu podziękować za jego obronę praw. języka polskiego — wzniósł Morawski następujący toast improwizowany:

Kto w swych murach polskiej ziemi

l obcego czyści kąkolu

I spodlałe pruskie plemię .

Siecze jakby na Psiem Polu

Temu choć już z świata niknie

I prawie jest staruszkiem

Jeszcze gromkie „Wiwat" ryknem

I ten kielich spełniam duszkiem!" (Koniec cytatu).

Z pamiętnika Morawskiego wiemy też, że na dworze w Pudliszkach „bywał Adam Mickiewicz" (ówczesny dwór położony był w północnej części parku — około 50 m od dzisiejszego pałacu z XIX wieku).

Józef Łubieński w 1823 roku żeni się z córką dziedzica Pudliszek i staje się przez ten związek prawowitym właścicielem.

Józef Łubieński urodzony 16. 10. 1707 roku w Zagości jest najmłodszym synem ministra Feliksa Łubieńskiego i Tekli z domu Bielańska.

Wszechstronnie wykształcony J. Łubieński wykazuje skłonności literackie - napisał melodramat „Żniwiarze" wystawiony w 1821 roku. Wykształcenie zawodowe otrzymał J. Łubieński w szkołach górniczych, ale nie podjął pracy w tym kierunku — osiadł w Pudliszkach, gdzie prowadził wszechstronną i wzorową gospodarkę.

W Pudliszkach w 1847 roku powstaje jedna z pierwszych w Wielkopolsce cukrownia — uruchomiona przez J. Łubieńskiego. Cukrownia ta zostaje w 1856 roku zlikwidowana, ponieważ posiadała bardzo prymitywne-urządzenia, a brak kapitału uniemożliwiał jej unowocześnienie.

Kurier poznański nr 251 r. w 1885 r. donosi, że w Warszawie przy , ulicy Kruczej 7 zmarł hrabia Józef Łubieński.

Z tej żałobnej informacji dowiadujemy się jeszcze o kilku szczegółach. Pochodził J. Łubieński z bardzo licznej rodziny — 9-cioro rodzeństwa rozproszonych było po kraju, a jego śmierć zamknęła kartę tego rodu. Paula Morawska — siostra J. Łubieńskiego była spokrewniona przez męża z generałem Fr. Morawskim — o pozostałym rodzeństwie brak jest danych.

Józef Lubieński założył bank w Poznaniu i Gdańsku, był członkiem Towarzystwa Kredytowego. Wahania cen powodują, że na handlu zboże z Anglią — ówczesny właściciel traci tak wiele, iż sprzedaje cały swój majątek —(syn Włodzimierz zmarł bardzo młodo) — w ręce niemieckie.

J. Lubieński początkowo przenosi się na Ukrainę, a następnie do Warszawy, gdzie po 20 latach umiera.

J. Lubieński wiele też pisał, ale mało pozycji zostało wydrukowanych. Prace o charakterze ekonomicznym, popierające wolność handlu były drukowane w języku niemieckim.

W manuskryptach pozostały „Żywota Świętych pt. Kalendarz wieczny", „Opis Palestyny" itd.

Kurier Poznański kończy informacje „pogrzeb odbędzie się w czwartek- w Wikitkach w grobach familijnych"

Z innych dokumentów dowiadujemy się, że w 1842 roku J. Łubieński przyjmuje w Pudliszkach Cypriana Kamila Norwida, który dla zebranych gości deklamuje w ówczesnym dworku wiersze. Z tych dokumentów dowiadujemy się również, że w 1836 roku usiłuje J. Łubieński założyć w Poznaniu drukarnię i księgarnię, ale nie otrzymuje zezwolenia. W 1840 roku jest współorganizatorem Towarzystwa Pomocy Naukowej- Gostyniu ze składką roczną 100 talarów. W 1842 roku jest następnie J. Łubieński członkiem komisji budowy pomnika generała Henryka Dąbrowskiego. Cyprian Norwid zaprzyjaźnił się z synem J. Łubieńskiego — Włodzimierzem i ponownie jest serdecznie przyjmowany przez rodzinę w Pudliszkach w roku 1846. W okresie tym przebywał również w Pudliszkach włoski architekt Lanzi, który długie lata przebywał w Warszawie — projektował i nadzorował budowę złotej kaplicy w Katedrze poznańskiej oraz przebudowę kościoła w Pępowie (1830 r.).

W 1840 roku J. Lubieński otrzymuje od króla pruskiego Order Czarnego Orła.

Z rąk rodziny Lubieńskich kupuje Pudliszki, stanowiące wówczas 2.200 mórg, fabrykant niemiecki Fryderyk Webendserfer i Crimitschau z Saksonii.

 

W roku 1861 cały majątek odkupuje następnie członek Ha-Ka-Ty — Herman Kennemann i w jego rękach pozostają Pudliszki do końca I wojny światowej.

W miejscu cukrowni uruchomionej przez J. Lubieńskiego — Kennemann uruchamia wielką gorzelnię a następnie cegielnię i młyn parowy. Zwłaszcza młyn na owe czasy był bardzo nowoczesny, wyrabiano tu mąkę pszenną i żytnią w trzech gatunkach.

Z okresu Kennemanna w Pudliszkach zanotować trzeba fakt, że warunki tutejszych robotników były fatalne. Dowodem tego był jeden z pierwszych w Wielkopolsce strajków robotników rolnych w 1872 roku w Pudliszkach.

Kurier Poznański z dnia 5 kwietnia 1373 roku pisze:

„Dnia 1 kwietnia stanęło przed sądem w Gostyniu 21 komorników z Pudliszek i Kokoszek oskarżeni o strajk rolny. Zażądali oni podwyższenia zapłaty za prace żniwne i podwyższenia deputatu od młocki i zniżenia cen drzewa. Zawiesili pracę".

Kurier Poznański nr 93 z 1877 roku donosi o wypadku śmiertelnym w Pudliszkach.

„Śmierć w wywarze w gorzelni pana Kennemanna w Pudliszkach". Autor artykułu rozważa problem na tle tego wypadku — dlaczego gorzelnia tak dobrze i nowocześnie wyposażona, nie zabezpieczona jest przed podobnymi wypadkami, dlaczego nie podjęto dochodzenia przeciw właścicielowi, który nie zadbał o bezpieczeństwo pracy swoich robotników. Dalej autor komentuje, że przypuszczalnie Komisarz Obwodowy nic podjął dochodzenia dlatego, że wiele ma korzyści osobistej od pana Kennemanna.

Zachował się dokument świadczący o stanie majątku Pudliszki z roku 1881.

Oto dane:

Roli 379,41 ha

Łąk 119,91 ha

Pastwiska 30,59 ha

Lasy 21,18 ha

Ugoru 21,85 ha

Wody 1,99 ha

O liczbie ludności mamy następujące dane z r. 1820

Pudliszki Kokoszki

kmieci 6 2

półrolników 1 -

kowali 1 -

karczmarzy 1 -

owczarzy 1 1

„Razem 234 dusze"

W 1843 r. —„24 dymów (domy) i 292 dusz"

Statystyka nieco nowszych czasów podaj:

w 1872 r. 480 osób

w 1905 r. 477 osób 230 mężczyzn 147 kobiet

w 1910 r. 465 osób 216 mężczyzn 249 kobiet

w 1921 r. 478 osób 225 mężczyzn 253 kobiet

Nie można podać nic bliższego kiedy powstała w Pudliszkach szkoła prawdopodobnie z chwilą przejścia wsi na własność J. Łubieńskiego tj. około 1830 r.

Wiadomo natomiast, że w 1839 roku nauczycielem był Józef Dobrowski. Przez pewien czas szkoła znajdowała się w starym pałacu w północnej części parku (obecny pałac wybudowano w latach 1823-1826). Nową szkołę wybudowano w 1860 roku (obecnie używany obiekt), a nauczycielem był wówczas Żmudziński.

W 1878 roku w dwuklasowej szkole w Pudliszkach było już dwóch nauczycieli — Jabczyński z Pawłowic i Bartsch, następnie Alde i Poszwa.

W okresie międzywojennym pierwszym nauczycielem był Kaczmarek, a później nauczycielem i kierownikiem szkoły był Leon Nowak— człowiek o wielkim umiłowaniu tej ziemi, bardzo zainteresowany jej historią, panującymi tu zwyczajami itp.

Był w Pudliszkach taki zwyczaj, że zmarłych żegnano na skraju wsi przemową żałobną. (wspomina L. Nowak).

Z dziejów Pudliszek z okresu XVIII wieku znaleziono jeszcze szereg informacji fragmentarycznych — oto niektóre z nich. Dziedzicem Pudliszek w 1726 roku był Jan Rydzyński, a w 1731 r. Kasper Miaskowski -- łowczy wschowski.

Bezpośrednia przed Wilczyńskim dziedzicem Pudliszek był Maciej Borzecki.

Z tego okresu zachowało się szereg nazwisk ekonomów:

- Bartłomiej Andrzejewski — 1726 r.

- Kubaszewski — 1733 r.

- Kazimierz Dąbrowski — 1745 r.

- Tomasz Kownacki — 1751 r.

-Franciszek Kozłowski — 1754 r.

-Fryderyk Malczewski — 1790 r.

-Kucharz Markiewicz — 1739 r.

-Pisarz dworski Jan Tyrakowski — 1740 r.

-Komornik Swędracki — 1782 r.

-Kmiecie: Spychała, Nowak — 1744 r.

-Paszak, Kubeczka —1745 r.

-Musiał — 1747 r.

Wiele z tych nazwisk spotykamy jeszcze dzisiaj w Pudliszkach.